Na terenie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego występują licznie inne formy ochrony przyrody. Są to rezerwaty przyrody, pomniki przyrody oraz obszar Natura
229 KB – 17 Pages
PAGE – 2 ============
Wydawca: Zespó˜ Parków Krajobrazowych Województwa Ma˜opolskiego ul. Vetulaniego 1A 31 Œ 227 Kraków www.zpkwm.pl Redakcja: Jerzy Zawartka Teksty: Piotr Dmytrowski, Anna Ga˜, Marek Kroczek Zdj˚cia:Piotr Dmytrowski, Marek Ko˜odziej, Piotr Su˜ek, Bernadetta Wac˜awek, Micha˜ Wac˜awek, Tadeusz Wieczorek materia˜y archiwalne ZPKWM Projekt, Sk˜ad, Druk: Daunpol Sp. z o.o. Wydawnictwo Kartogra˚czne ul. St. Konarskiego 3, 01-355 Warszawa tel./fax. 22-664-37-20, 22-664-50-91 www.daunpol-pilot.com.pl Copyright by: Zespó˜ Parków Krajobrazowych Województwa Ma˜opolskiego Egzemplarz bezp˜atny ISBN 978-83-7475-882-6 KRAKÓW 2013
PAGE – 4 ============
23Park Krajobrazowy Beskidu Ma˜ego jest typowo beskidzkim parkiem, w du˚ej cz˛ -˝ci zalesionym. Je˝li kto˝ lubi cisz˛, kontakt z natur˙, wspania˜e widoki to zdecydo -wanie jest to miejsce dla niego. Podzie -lony jest granic˙ województw, istniej˙c˙ równie˚ w tym mini przewodniku, jednak dla ka˚dego turysty jest ona bardzo ˜atwa do przekroczenia. Ma˜opolanie powiedz˙, ˚eˆto ich cz˛˝ˇ jest pi˛kniejsza i cenniejsza. Pewnie to samo stwierdz˙ mieszka˘cy województwa ˝l˙skiego. Najlepiej spraw -dziˇ to naˆw˜asnej skórze! Krajobraz Beskidu Ma˜ego Czwiedzi Park zlokalizowany jest na terenie dwóch województw: ma˜opolskiego i ˝l˙skiego. W tym pierwszym rozci˙ga si˛ pomi˛dzy Andrychowem na pó˜nocy, dolin˙ Skawy na wschodzie oraz miejscowo˝ci˙ Krze -szów na po˜udniu. Ca˜a powierzchnia Par -ku wynosi 25 770 ha, w tym wˆMa˜opolsce jest to 9ˆ049,4 ha. Powsta˜ w 1998 r. i jest najm˜odszym Parkiem Krajobrazowym na terenie województwa ma˜opolskiego. Jego nazwa pochodzi oczywi˝cie od po˜o -˚enia w pa˝mie górskim Beskidu Ma˜ego, cz˛˝ci Beskidów Zachodnich. PARK KRAJOBRAZOWY BESKIDU MA˜EGO INFORMACJE OGÓLNE
PAGE – 5 ============
45BUDOWA GEOLOGICZNA Park le˚y na terenie Karpat Zewn˛trznyowych), które buduj˙ przede wszystkim piaskowce i ˜upki, nale˚˙ce do dwóch du˚ych jednostek geologicznych – p˜aszczowiny pod˝l˙skiej oraz p˜aszczowiny ˝l˙skiej. Ta pierwsza wyst˛puje jedynie szcz˙tkowo na pó˜nocy, natomiast druga stanowi pod˜o˚e pozosta˜ej cz˛˝ci Parku. Jednymi z najstarszych ska˜ s˙ piaskowce i ˜upki nale˚˙ce do tzw. formacji lgockiej, które obserwowaˇ mo˚na w niewielkim kamienio˜omie w Kaczynie. Powierzchniowo najwi˛ksze rozprze -strzenienie maj˙ warstwy godulskie, sk˜adaj˙ce si˛ równie˚ z pia – skowców i ˜upków, jednak nie ods˜aniaj˙ si˛ one w wielu miejscach. twiej zaobserwowaˇ budow˛ wy˚ej le˚˙cych warstw istebnia˘ – skich, sk˜adaj˙ce si˛ najcz˛˝ciej z piaskowców i zlepie˘ców. Zbudo -wana z nich jest wi˛kszo˝ˇ ciekawych form ska˜kowych, po˜o˚onych w rejonie Prze˜˛czy Kocierskieja˜y oraz Smrekowicy. Na po˜udniu natomiast znajduj˙ si˛ mi˛dzy innymi warstwy menili – towe oraz kro˝nie˘skie. Pomi˛dzy p˜aszczowin˙ pod˝l˙sk˙ i ˝l˙sk˙ znajduje si˛ tzw. seria ska˜kowa, okre˝lana równie˚ jako seria ska˜ek andrychowskich. Two -rzy ona w˙ski pas ci˙gn˙cy si˛ od okolic Inwa˜du, przez pó˜nocn˙ cz˛˝ˇ Andrychowa, a˚ po Targanice. S˙ to g˜ównie utwory wapienne i margliste wieku jurajskiego i kredowego oraz starsze granitogne -WALORY PARKU GEOMORFOLOGIA Beskid Ma˜y na terenie województwa ma˜opolskiego, cz˛sto okre˝la – ny jako Beskid Andrychowski, sk˜ada si˛ z dwóch g˜ównych grzbie -tów górskich. Pierwszy z nich, zlokalizowany na po˜udniu, ci˙gnie si˛ od Prze˜˛czy Kocierskiej prza˜˛ po Leskowiec. Dru – gi, o wiele ni˚szy, znajduje si˛ na pó˜nocy pomi˛dzy Andrychowem, Kaczyn˙ a Ponikwi˙. Charakterystyczn˙ cech˙ geomorfologiczn˙ tego terenu jest wy -st˛powanie w g˜ównym grzbiecie form ska˜kowych. Ich powstanie zwi˙zane jest z ró˚nymi procesami erozyjnymi (wietrzenie i ruchy masowe), odporno˝ci˙ poszczególnych warstw skalnych oraz wy -st˛powaniem systemów sp˛ka˘. jsy i mylonity. Powsta˜y dwie teorie dotycz˙ce tego wyj˙tkowego usytuowania ska˜. Jedna mówi o tym, ˚e stanowi˙ one tzw. porwak tektoniczny, czyli blok porwany z pod˜o˚a podczas procesu nasuwa – nia si˛ p˜aszczowin karpackich. Druga teoria okre˝la je jako olistolit czyli mas˛ skaln˙ ró˚ni˙c˙ si˛ od otaczaj˙cych ska˜ (wiekowo lub rodzajem ska˜), zwi˙zan˙ z osuwiskiem podmorskim. Na terenie Par -ku kilka jej ods˜oni˛ˇ mo˚na ogl˙daˇ w starym wapienniku ponad miejscowo˝ci˙ Inwa˜d. Zwalisko Kamienio˜om w Kaczynie
PAGE – 6 ============
67FLO RAPark Krajobrazowy Beskidu Mystycznym to du˚e powierzchnie le˝ne, przy czym w przewa˚aj˙cej cz˛˝ci s˙ to lasy iglaste lub mieszane: ˝wierkowo Œ bukowo Œ jod˜owe. Kiedy˝ królowa˜y tu buczyny, zatracone jednak przez gospodarcz˙ i prze -mys˜ow˙ dzia˜alno˝ˇ cz˜owieka. W wy˚szych partiach do dzi˝ zacho -wa˜ si˛ pi˛trowy uk˜ad ro˝linno˝ci. Ciekawostk˙ jest wyst˛powanie w partiach grzbietowych regla dolnego krzywulcowych buczyn karpackich. S˙ to kra˘cowe fragmenty buczyn wyros˜e na skrajach lasów i polanach, o charakterystycznym pokroju drzewa, spowodo -wanym dwoma czynnikami: dzia˜alno˝ci˙ wiatru i zgryzaniem przez owce. W cieniu drzew i na ˜˙kach spotkaˇ mo˚na wiele ciekawych, w tym rzadkich i chronionych ro˝lin naczyniowych: paproci, wid˜aków – ków, a nawet takich osobliwo˝ci jak wawrzynek wilcze˜yko, tojad mocny czy przetacznik górski. Godny uwagi jest du˚y udzia˜ gatun – ków z rodziny storczykowatych. Przemierzaj˙c le˝ne szlaki nietrudno natkn˙ˇ si˛ na kruszczyka szerokolistnego czy rdzawoczerwonego, natomiast id˙c ˜˙k˙ czy otwart˙ polan˙ zobaczyˇ mo˚na kuku˜k˛ szerokolistn˙ czy podkolan bia˜y. Do osobliwo˝ci przyrodniczych Parku Krajobrazowego Beskidu Ma -˜ego nale˚˙ gatunki z Polskiej Czerwonej Ksi˛gi Ro˝lin jak np.ˆrosicz – ka okr˙g˜olistna, goryczka w˙skolistna, ˝wietlik wiosenny, czosnek wiedzi czy obrazki alpejskie. Charakterystyczne jest dla tego Parku wyst˛powanie du˚ej ilo˝ci gatunków górskich. FAUNA Fauna Parku jest do˝ˇ uboga co wynika z jego niewielkiej po -wierzchni. Najliczniej wyst˛puj˙ tutaj zwierz˛ta zwi˙zane z siedli – skami le˝nymi (sarny, wilki, dziki). W wy˚szych partiach rzadko po -jawiaj˙ si˛ rysie lub ˚biki. Do˝ˇ sporo jest te˚ gatunków nietoperzy. Spo˝ród nich warto wymieniˇ gatunki z Czerwonej Ksi˛gi Zwierz˙t: mroczek poz˜ocisty, nocek orz˛siony, nocek Bechsteina oraz boro -wiaczek. Lasy s˙ te˚ domem dla ro˚nych przedstawicieli ptactwa: orzechówki, zi˛by, czy˚yka, drozda, jastrz˛bia, sów, rzadziej pucha – czy. Na terenie ca˜ego Parku odnotowano wyst˛powanie ponad 110 gatunków z tej grupy kr˛gowców. Wiele z nich umieszczonych jest w Czerwonej Ksi˛dze i/lub na Czerwonej Li˝cie Zwierz˙t. Spo˝ród p˜azów warto wymieniˇ: barwne salamandry, rzadkie ropuchy zie -lone, a tak˚e charakterystyczne dla tego obszaru gatunki górskie jak traszka karpacka czy kumak górski. Z gadów uwag˛ zwraca wyst˛powanie stosunkowo rzadkiego ju˚ dzi˝ w kraju gniewosza plamistego i ˚miji zygzakowatej. Wˆgórskich potokach prym wiedzie pstr˙g potokowy. Jednak pisz˙c o ichtiofau – nie nie sposób nie wspomnieˇ o wyst˛puj˙cym tu, a skrajnie zagro -˚onym w˛gorzu europejskim czy piekielnicy europejskiej Œ uj˛tej na Czerwonej Li˝cie Zwierz˙t jako gatunek wysokiego ryzyka. Wilk Buczyna
PAGE – 8 ============
1011Na terenie Parku znajduje si˛ wiele miejsc pi˛knych i warto˝ciowych pod wzgl˛dem przyrodniczym czy te˚ kulturowym. Jednak kilka z nich szczególnie powinno si˛ odwiedziˇ. OBIEKTY GEOLOGICZNE Ska˜ka na ˚arze W zalesionym terenie, wokó˜ szcz, znajduje si˛ kilka form ska˜kowych, w tym jedna wysoka i okaza˜a. Zbudowane s˙ zˆpia – skowców i zlepie˘ców nale˚˙cych do warstw istebnia˘skich. Ska˜y te powsta˜y w g˜˛bokim morzu, jakie wyst˛powa˜o pod koniec okresu kredy (oko˜o 70-80 mln lat temu) na okolicznym obszarze. Maj˙ g˜ównie form˛ ambon przywierzchowinowych iˆwierzchowi – nowych. Bardzo dobrze widoczne s˙ w skale interesuj˙ce struktury sedymentacyjne takie jak: uziarnienie frakcjonalne, warstwowanie równoleg˜e czy pogr˙zy (—zatopieniefl warstwy wy˚szej, o grubszej frakcji w warstwie ni˚ej le˚˙cej). Zaobserwowaˇ mo˚na równie˚ formy wietrzeniowe (np. struk -tury arkadowe). Obiekt ten chroniony jest jako pomnik przyrody nieo˚ywionej. W˛druj˙ce Kamienie Buczyna jesieni˙ Kamienio˜om w Inwa˜dzie Du˚y, kilkupoziomowy kamienio˜om, zwany te˚ wapiennikiem, dzi˝ w du˚ej cz˛˝ci zaro˝ni˛ty. Czas rozpocz˛cia wydobycia tutejszego wapienia nie jest dok˜adnie ustalony. Na pewno kamienio˜om funk -cjonowa˜ co najmniej od pocz˙tku XIX wieku, jednak prawdopo -dobnie lokalni mieszka˘cy pozyskiwali kamie˘ ju˚ du˚o wcze˝niej. Wydobycie zako˘czono oko˜o 1936 roku. Wytwarzane w pobliskich piecach wapno inwa˜dzkie by˜o uwa˚ane za produkt bardzo dobrej jako˝ci.Pod wzgl˛dem geologicznym znajduj˙ce si˛ tu ska˜y nale˚˙ do tzw. ska˜ek andrychowskˇ tu mo˚emy g˜ównie wapienie, ale tak˚e granitognejsy oraz mylonity ( patrz podrozdzia˜ Budowa geolo -giczna).Na najni˚szym poziomie znajduje si˛ pionowa, zbudowana zˆwapie -nia ska˜ka o wysoko˝ˇ oko˜o 5 metrów. Nieopodal jest te˚ druga, oˆwiele mniejsza, ale bardzo ciekawa ze wzgl˛du na wyst˛powanie mylonitów – przeobra˚onych pod wp˜ywem wysokiego ci˝nienia ska˜ wapiennych. Kamienio˜om przez wiele lat stanowi˜ miejsce ró˚ – nych bada˘ geologicznych. WARTO ZOBACZY˚
PAGE – 9 ============
1213OBIEKTY KULTUROWE Gro˛ Jana Paw˜a II Szczyt o wysoko˝ci 890 m n.p.m., do 2004 roku nosz˙cy nazw˛ Ja – worzyna. Znajduje si˛ tu, dzia˜aj˙ce od 1932 roku schronisko PTTK, troch˛ mylnie nazywane —Leskowiecfl. Sta˜o si˛ tak poniewa˚ w cza – sie gdy je budowano, szczyt ten nosi˜ nazw˛ Leskowiec (dzi˝ Gro˘ Jana Paw˜a II), a jego s˙siad Beskid (dzi˝ Leskowiec). Nazwy zamie -niono sporz˙dzaj˙c mapy. Nazwa szczytu zwi˙zana jest oczywi˝cie z osob˙ Karola Wojty˜y – papie˚a Polaka, który niejednokrotnie zapuszcza˜ si˛ w te rejony na wycieczki, zarówno w czasach swojego dzieci˘stwa, m˜odo˝ci, jak i ju˚ jako biskup. Latem pokonywa˜ szlakdzi˜ tu na nartach. Ostatni raz zawita˜ w to miejsce w 1970 roku, po mszy z okazji 25-lecia kap˜a˘stwa, odprawionej w Kalwarii Zebrzydow -skiej. W 1995 pod szczytem wzniesiono kaplic˛, a tak˚e ustawiono sta – lowy krzy˚ po˝wi˛cony —ludziom górfl. W kaplicy znajduje si˛ fotel, na którym Jan Pawe˜ II siedzia˜ podczas wizyty w Skoczowie w 1995 roku oraz o˜tarz z inskrypcj˙: —Jest nas troje: Bóg, góry i jafl. Kaplica na Groniu Jana Paw˜a II Kapliczka górnicza w Targoszowie Jest to niewielki i niepozorny obiekt ma˜ej architektury wzniesiony w XIX wieku, jako wotum za ocalenie górników. Zbudowana zosta – ˜a z piaskowca, ukrytego dzi˝ pod bia˜˙ farb˙. We wn˛trzu znajduje si˛ obraz Matki Boskiej Cz˛stochowskiej orka Matki Boskiej awej. W rejonie Targoszowa dzia˜a˜o w XIX wieku wiele nie -wielkich kopal˘, w których okoliczni mieszka˘cy wydobywali rud˛ ˚elaza. Ca˜y urobek transportowany by˜ do suskich kok˜ady eksploatowano za pomoc˙ wielu niewielkich kopanek, sztolni i szy -bików o g˜˛boko˝ci od kilku do kilkunastu metrów. Natomiast je˝li chodzi o sztolnie, ponoˇ w 1867 roku ich ˜˙czna d˜ugo˝ˇ wynosi˜a oko˜o 900 metrów. Pod koniec XIX wieku ze wzgl˛du na nieop˜a – calno˝ˇ, wydobycie zaniechano, a wiele sztolni zasypano. Do dzi˝ jednak widoczne s˙ miejsca historycznego wydobycia, w postaci wi˛kszych lub mniejszych nierówno˝ci terenu. W rejonie Targoszo -wa zachowa˜a si˛ równie˚ niewielka, tajemnicza sztolnia. Kapliczka górnicza w Targoszowie CZY WIESZ, ˜E? Od XIV do XVI wieku tereny Parku zasiedlane by˜y przez ludno˚˛ wo˜osk˝. Przyby˜a ona z Ba˜kanów i trudni˜a si˙ g˜ównie pasterstwem. CZY WIESZ, ˜E? Po ca˜ym Beskidzie Ma˜ym w latach 50-tych i 60-tych bardzo cz˙sto w˙drowa˜ Karol Wojty˜a – przysz˜y papieˆ Jan Pawe˜ II.
PAGE – 10 ============
1415OBIEKTY PRZYR ODNICZEKamienio˜om w Inwa˜dzie Oprócz opisanych wy˚ej walorów czysto geologicznych wˆkamie -nio˜omie zaobserwowaˇ mo˚na du˚e bogactwo ˝wiata ro˝lin, za -równo pod wzgl˛dem siedlisk przyrodniczych jak i wyst˛puj˙cych gatunków. Na obrze˚ach wapiennika obserwowaˇ mo˚emy zadrzewienia oˆcharakterze gr˙dowym z dzik˙ ró˚˙ i ˝liw˙ tarnina na skraju. Wˆmiejscach dobrze nas˜onecznionych wyst˛puj˙ ciep˜olubne zbiorowiska okrajkowe, utworzone przez ro˝linno˝ˇ kserotermiczn˙ iˆwapniolubn˙. W ich sk˜ad wchodzi wiele gatunków charakterystycz – nych dla muraw kwietnych. W˝ród nich wyst˛puj˙ np. macierzanka zwyczajna, starzec Jakubek, lebiodka pospolita i lnica pospolita. Do˝ˇ licznie pojawia si˛ te˚ rzepik pospolity iˆprzetacznik o˚ankowy. W miejscach starych wyrobisk, które pozostawione samym sobie zˆczasem wype˜ni˜y si˛ wod˙, obecnie wyst˛puj˙, niespotykane ni – gdzie indziej w Beskidzie Ma˜ym, niewielkie zbiorniki wodne oˆwa – piennym pod˜o˚u. Obserwowaˇ w nich mo˚na charakterystyczn˙ dla tego ˝rodowiska ro˝linno˝ˇ wodn˙, nawodn˙ i szuwarow˙. Na terenie ca˜ego wapiennika wyst˛puj˙ zdegenerowane fragmen -ty lasów li˝ciastych z du˚ym udzia˜em jesionu wynios˜ego, klonu ja – wora i olszy szarej. W runie zagajników i zadrzewie˘ ˜˛gowych wcze -sn˙ wiosn˙ kwitn˙ ˜any zawilca gajowego, ziarnop˜onu wiosennego oraz chronionej pierwiosnki wynios˜ej. W obr˛bie starego kamienio˜omu wyst˛puj˙ te˚ bogate zbiorowi – ska synantropijne, powsta˜e w wyniku zmian w ˝rodowisku natural – nym, wywo˜anych dzia˜alno˝ci˙ cz˜owieka. Przyk˜adem s˙ tu choˇby e zespo˜y bzu czarnego. Interesujace s˙ ponadto charaktery -styczne mikrozbiorowiska wykszta˜cone na starych wypaleniskach po ogniskach. Miejsca takie porastaj˙ wybitnie nitrtunki ro˝lin naczyniowych (np.ˆrze˚usznik piaskowy), mchy i w˙trobowce. Bogactwy tego obszaru, w rozumieniu ilo˝ci wyst˛puj˙cych gatunków, to nie wszystko. W˝ród ponad 220 ro˝lin naczyniowych jakie zinwentaryzowano na terenie wapiennika, wyst˛puje te˚ wiele cennych, chronionych, w tym te˚ bardzo rzadkich. Nale˚˙ do nich mi˛dzy innymi goryczuszka orz˛siona, kruszczyk rdzawoczerwony, listera jajowata, czwiedzi czy rzadka forma jemio˜y roz – pierzch˜ej. Oczywi˝cie w˝ród ro˝linno˝ci ˚yj˙ te˚ liczne, w tym chronione ga -tunki zwierz˙t: p˜azy, gady, ptaki i ssaki. Nie brak te˚ bezkr˛gowców, aˆw˝ród nich chronionych gatunków motyli i chrz˙szczy. wiat przyrody o˚ywionej, który ukszta˜towa˜ si˛ na tym niewielkim obszarze, zwraca uwag˛ nie tylko ogromnym bogactwem, ale tak˚e du˚˙ nietypowo˝ci˙ w porównaniu do terenów le˚˙cych wokó˜. Kruszczyk rdzawoczerwony Wroniec widlasty
PAGE – 11 ============
1617Widok z Leskowca na Babi˙ Gór˛ PUNKTY WIDOKOWE Leskowiec Szczyt po˜o˚ony w s˙siedztwie Gronia Jana Paw˜a II, jest bardzo dobrym punktem widokowym na terenie Parku, a jednocze˝nie jednym z najlepszych w Beskidach. Przy dobrej pogodzie bez pro -blemu dostrze˚emy z niego szczyty Beskidu Makowskiego, Wyspo -wego, Ma˜egoywieckiego oraz Gorce, Tatry, aˆtak˚e Skawin˛, Kraków i miasta Góra. PRODUKTY REGIONALNE Drewniane zabawki Na terenie gminy Stryszawa ju˚ od I po˜owy XIX w. zacz˛to wytwa – rzaˇ kolorowe, drewniane zabawki. Sta˜˙ zabawkarsk˙ ekspozy -cj˛ mo˚na zobaczyˇ w Beskidzkim Centrum Zabawki Drewnianej wˆStryszawie (poza granicami Parku). Wyroby drewniane W Krzeszowie od XVIII w. produkowano wyroby drewniane. Tutejsi rzemie˝lnicy tworzyli przede wszystkim gonty, z których na domostwach uk˜adano dach. Wytwarzano równie˚ rekwizyty potrzebne w kuchni, takie jak naczynia, ˜y˚ki i inne sprz˛ty gospodarcze. Obecnie prowadzona jest g˜ównie dzia˜alno˝ˇ polegaj˙ca naˆtwo -rzeniu galanterii drewnianej: rzeczy potrzebne do kuchni, pami˙tki z drewna, niedu˚e meble. Hotel & SPA Kocierz Du˚y ekskluzywny o˝rodek konferencyjno-wypoczynkowy, zˆre -gionaln˙ karczm˙, centrum SPA, basenami, kortami tenisowymi oraz parkiem linowym. wietne miejsce na relaks, jak i aktywny wypoczynek. Wi˛cej informacji na: www.kocierz.pl Schronisko P TTK Leskowiec Typowo turystyczne miejsce noclegowe, z górskim klimatem. Przemierzaj˙cy szlaki turystyczne Beskidu Ma˜ego na pewno b˛d˙ zadowoleni. Wi˛cej informacji na: www.leskowiec.pttk.pl O˝rodek wypoczynkowy —Czarny Gro˛fl O˝rodek po˜o˚ony w przysió˜ku miejscowo˝ci Rzyki, zapewniaj˙ – cy zarówno nocleg, jak i smaczn˙ kuchni˛ w restauracji —Ober˚afl. Z ˆo˝rodkiem zwi˙zane s˙ równie˚ stok narciarki oraz park linowy. Wi˛cej informacji na: www.czarnygron.pl Widok z Hotel & SPA Kocierz GDZIE WARTO WST˛PI˚
229 KB – 17 Pages