De «Ethische code voor het wetenschappelijk onderzoek in België» is een gemeenschappelijk initiatief van de Koninklijke Vlaamse. Academie van België voor
11 pages
205 KB – 11 Pages
PAGE – 1 ============
ETHISCHE CODE VAN HET WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN BELGIE Académie Royale de Médecine de Belgique Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux Arts de Belgique
PAGE – 2 ============
De «Ethische code voor het wetenschappelijk onderzoek in België» is een gemeenschappelijk initiatief van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten, de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België, de Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux Arts de Belgique en de Académie Royale de Médecine de Belgique, hierbij ondersteund door de POD Wetenschapsbeleid. De redactiegroep bestond uit: prof. dr. Marc Bogaert , ere-vast secretaris van de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België; prof. dr. János Frühling , secrétaire perpétuel, Académie Royale de Médecine de Belgique;prof. dr. Hervé Hasquin , secrétaire perpétuel, Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux Arts de Belgique; prof. dr. Gilbert Hottois , lid van de Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux Arts de Belgique;prof. dr. Niceas Schamp , vast secretaris, Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten; dr. Bogdan Van doninck , directeur-generaal Coördinatie en Informatie, POD Wetenschapsbeleid; prof. dr. ir. Paul Van Houtte , lid van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten.
PAGE – 3 ============
een internationale beweging om nationale ethische codes uit te werken. De publicaties van o.a. OESO, ESF, Europese Commissie evenals «De Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening» waren, naast andere teksten, belangrijke inspiratiebronnen. Deze code verwijst niet uitdrukkelijk naar bestaande wetten en reglementen (b.v. op het vlak van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer of in het domein van het biomedische onderzoek) omdat die in elk geval moeten worden gerespecteerd. Een ethische code biedt voordelen tegenover wettelijke of reglementaire bepalingen. Het is inderdaad niet doenbaar pre -cieze regels uit te werken voor alle mogelijke omstandigheden en voorvallen. Bovendien heeft een code, die steunt op de door de wetenschappers gedeelde waarden, een grotere legitimiteit dan een van bovenaf opgelegde reeks regels. Zo™n benadering betekent een uitdaging aan de wetenschappers om zich, zo – wel individueel als in het kader van hun onderzoeksinstelling of hun beroepsgroep, te bezinnen over de manier waarop zij hun werk uitvoeren, maar ook over de wijze waarop dit zich verhoudt tot de ruimere maatschappelijke context, eventueel zelfs in een internationaal perspectief. De code wil de weten – schapper ertoe aanzetten op een verantwoordelijke wijze na Inleiding Deze «Ethische code voor het wetenschappelijk onderzoek in België» legt de grote principes van een ethisch verantwoorde wetenschapsbeoefening vast. Ondanks de grote diversiteit aan onderwerpen en onderzoeksmethodes in het wetenschappelijk onderzoek, zijn er algemene principes en gedragsregels waar – aan de wetenschapsbeoefenaar zich dient te houden. De hier voorgestelde gedragscode gaat ervan uit dat vorsers hun on – derzoek nauwgezet uitvoeren en dat ze er waarheidsgetrouw de relevante informatie over publiceren. Hierbij beschrijven ze de onderzoeksmethoden en Œresultaten op een zo™n manier dat die kunnen worden geveri˜eerd. Een ethische code draagt niet alleen bij tot de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek, maar rechtvaardigt het ook voor de buitenwereld: hij toont aan de burger, die het grootste deel van het onderzoek ˜nanciert en er de vruchten van plukt, dat de wetenschappelijke wereld zijn eigen instrumenten ontwikkelt om op een verantwoordelijke wijze aan wetenschappelijk onderzoek te doen.Voorliggende code geldt voor alle disciplines. Daardoor heeft hij een ruimere draagwijdte en grotere overtuigingskracht en kan hij een ondersteuning zijn voor de codes die door afzonderlijke instellingen of voor verschillende disciplines werden uitgewerkt of het nog zullen worden. Deze code heeft zijn plaats binnen ETHISCHE CODE VAN HET WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN BELGIE 3
PAGE – 4 ============
te denken over de plaats van zijn of haar onderzoeksactivi -teit binnen de samenleving en over de consequenties daarvan, evenals over de nauwe band tussen wetenschap, technologie, economie en ethiek.Het is de bedoeling dat deze code onverkort van toepassing is voor alle vormen van publiek ge˜nancierd fundamenteel, ge˜naliseerd en toegepast onderzoek, maar dat er ook in alle andere vormen van wetenschappelijk onderzoek (contracton – derzoek, onderzoek in de particuliere sector–) naar wordt ge – streefd deze code zoveel mogelijk toe te passen.Niet alle afwijkingen van de code moeten per se als inbreuken worden beschouwd. Er kunnen zich gevallen voordoen waarin een of ander aspect van de code niet kan worden toegepast. Als dit voorkomt, is het wel aan te bevelen dat de onderzoeker hiervan uitdrukkelijk melding maakt. In sommige gevallen kunnen vergissingen voorkomen zonder dat de betrokken auteur morele fouten kunnen worden aange – wreven. Hierop moet door vakgenoten of onderzoeksinstellin – gen op gepaste wijze worden gereageerd, hierbij het principe van vermoeden van onschuld respecterend. Iemand wetens en willens ten onrechte van onethische praktijken beschuldigen is immers zelf een vorm van onethisch handelen. Anderzijds moeten «klokkenluiders» (personen die te goeder trouw een misbruik aanklagen) op bescherming kunnen rekenen. Een aangepast toezicht op minder ervaren onderzoekers is no -dig, zonder hierbij nochtans aan hun vrijheid van onderzoek te raken. Jonge onderzoekers moeten vanaf het begin met de ethiek van het onderzoek worden vertrouwd gemaakt. Het is van belang in het onderwijs en bij de begeleiding van begin – nende onderzoekers uitdrukkelijk aandacht te besteden aan de ethische aspecten van de wetenschapsbeoefening. De ethische comités, maar ook de academies, instellingen van hoger onder – wijs, stichtingen en wetenschappelijke verenigingen hebben in dit verband een verantwoordelijkheid.De drang om de resultaten van onderzoek zo vlug mogelijk in bruikbare toepassingen te vertalen, de zorg om de resultaten te beschermen noch de wens tot erkenning van de wetenschap – pers mag het ethische gedrag in de wetenschapsbeoefening in de weg staan.ETHISCHE CODE VAN HET WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN BELGIE 4
PAGE – 5 ============
A. Z ORGV ULDIGHEID Wetenschapsbeoefenaars handelen zorgvuldig als zij de algemeen erkende regels van hun discipline nauwgezet toepassen. 1. Bij het uitvoeren van onderzoek en het publiceren van resul -taten gaat de onderzoeker nauwkeurig en genuanceerd te werk. Prestatiedwang mag daaraan geen afbreuk doen2. Wetenschappers dienen hun protocollen met de grootst mo -gelijke zorgvuldigheid te ontwerpen en uit te voeren. In hun onderzoekswerk dienen wetenschappers rekening te houden met de stand van zaken van het onderzoek in hun domein. Zij dienen vooraf de nodige competentie te verwerven in ter – men van kennis en technieken en daarbij hun kritische geest te ontwikkelen. Opdrachten waarvoor zij niet gekwali˜ceerd zijn of waarvan redelijkerwijze kan worden voorzien dat ze onuit – voerbaar zijn, worden geweigerd.3. De onderzoeker moet nagaan of de onderzoeksinstrumenten die hij wil gebruiken (bv. laboratoriummateriaal, meetinstru – menten, standaardvragenlijsten), aangepast zijn aan het werk dat hij wil ondernemen en klaar zijn om in optimale technische omstandigheden te worden gebruikt.ETHISCHE CODE VAN HET WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN BELGIE 5Zorgvuldigheid en voorzichtigheid 4. Een onderzoeksleider oefent voldoende toezicht uit op het onderzoek van zijn medewerkers. De verantwoordelijkheden die hiermee gepaard gaan, zijn duidelijk omschreven en wor – den te allen tijde nagekomen. 5. Een wetenschapsbeoefenaar stelt bij mededelingen aan of voorstellingen in de media zijn onderzoeksresultaten waar – heidsgetrouw en begrijpbaar voor. Hij hoedt er zich voor buitensporige verwachtingen of onverantwoorde onrust te scheppen.6. Een wetenschapper neemt zijn verantwoordelijkheid m.b.t. de ontwikkeling van zijn discipline op en verbindt er zich bij – gevolg toe aan peer reviews mee te werken. B. V OORZICHTIGHEID Het handelen van onderzoekers is voorzichtig als het gebeurt met vooruitziendheid en wordt geleid door het verlangen schade aan anderen te voorkomen.1. Hoewel de zorg van de onderzoeker zich primair richt op kennisverwerving en -vergroting, is het een eis van voor –
PAGE – 6 ============
zichtigheid onnodige of buitensporige risico™s te vermijden. Er moet een zorgvuldige analyse van de voordelen maar ook van de risico™s op korte en lange termijn van het onderzoek worden uitgevoerd en, ingeval van risico™s voor derden, aan het advies van peers (aan de ethische commissie waar deze bestaat) worden voorgelegd. 2. De onderzoeker toont respect voor de personen die aan ex -perimenten, enquêtes of bevragingen deelnemen, en dit met des te meer zorg indien deze mensen in een kwetsbare positie staan. Personen wier deelname aan een proefneming, enquête of bevraging wordt gevraagd, geven hun toestemming na in – formatie: zij hebben het recht te weten dat zij het voorwerp van een onderzoek uitmaken en geven voorafgaandelijk en met kennis van zaken hun toestemming. Elke afwijking van dit principe moet worden voorgelegd aan personen of instellingen die bevoegd zijn om zowel over de wetenschappelijke aspecten als de ethische draagwijdte van deze kwestie een advies uit te brengen (ethisch comité, begeleidingscomité van een pro – gramma, academische overheid–).3. Met de dieren die het onderwerp zijn van experimenten dient voorzichtig te worden omgegaan om het aantal gebruikte die – ren en hun leed te beperken: de drie V™s (vervanging, vermin – dering, ver˜jning) moeten worden nagestreefd.4. Bij projecten die een impact kunnen hebben op het leefmili -eu, houdt de onderzoeker rekening met het voorzorgsprincipe. 5. Bij projecten in het buitenland passen onderzoekers voorlig -gende code toe en houden zij zich ook aan codes of regels die, voor zover ze bestaan, in het betrokken land van toepassing zijn. Respect voor plaatselijke cultuur en leefmilieu staan hier – bij voorop. Deze bezorgdheid is des te belangrijker naarmate er geen plaatselijke regels of codes bestaan of ze niet worden toegepast.5. Voor gemaakte fouten en nalatigheden, alsook voor de hieruit voortvloeiende schade aan derden, neemt men zijn verantwoordelijkheid op en men probeert ze naar beste ver -mogen te herstellen. ETHISCHE CODE VAN HET WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN BELGIE 6
PAGE – 8 ============
7. De onderzoeker publiceert dezelfde tekst niet in verschillende internationale gepeerreviewde wetenschappelijke tijdschriften. Hij legt evenmin gelijktijdig dezelfde tekst ter evaluatie aan meerdere dergelijke tijdschriften voor. B. V ERI FIEERBAARHEID Het werk van onderzoekers is veri˜eerbaar als zij ervoor zorgen dat hun collega™s het volledige verloop van hun onderzoek kunnen nagaan en desgevallend overdoen. 1. De aangeboden informatie is natrekbaar. De resultaten van de literatuurstudie, de hypothese(n), de proefopzet, de onder – zoeks- en analysemethoden en de bronnen moeten correct worden beschreven (in een veldlogboek, labojournaal of voort – gangsverslag) om het onderzoek via replicatie op de juistheid ervan te kunnen testen. Indien het voorwerp van de observaties vernietigd is (b.v. bij opgravingen), worden de waarnemingen zo goed mogelijk geregistreerd. Alle beslissingen, afspraken en overeenkomsten worden vastgelegd en bewaard. 2. De publicatie van de resultaten vormt de basis van de eva – luatie door de peers. De resultaten van een onderzoek worden zo snel mogelijk gepubliceerd en/of voor andere onderzoekers toegankelijk gemaakt. In sommige gevallen kunnen wel af – spraken gemaakt worden over de termijnen van publicatie. 3. De primaire gegevens en de protocollen van het onderzoek dienen gedurende een vast te leggen voldoende lange tijd bewaard te worden en toegankelijk te blijven. Wanneer publicaties, vooral reviews en syntheses, niet alle voor veri˜catie noodzakelijke details vermelden, dienen die wel beschikbaar te zijn. ETHISCHE CODE VAN HET WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN BELGIE 8
PAGE – 9 ============
Onafhankelijkheid en onpartijdigheid A. O NA FHANKELIJKHEID In hun wetenschappelijk werk laten onderzoekers zich leiden door regels van wetenschappelijke aard, die de voorwaarde van hun onafhankelijkheid zijn.1. Onderzoekers moeten hun onderzoek in alle vrijheid en on -afhankelijkheid kunnen uitvoeren, want hun creativiteit hangt ervan af.2. Wetenschappelijk onderzoek in opdracht van externen verloopt zonder tussenkomst van de opdrachtgever tijdens het verloop van het werk dat aan de onderzoeker wordt toevertrouwd. Het beleid van de (publieke of particuliere) opdrachtgever vertaalt zich in de keuze van de onderzoeksthema™s. De onderzoeker verzaakt niet aan zijn onafhankelijkheid door in deze context contracten te aanvaarden of in te gaan op oproepen tot voorstellen, op voorwaarde dat hij de vrijheid behoudt in de uitvoering van zijn onderzoek wat de organisatie van het onderzoek, de hypothesen, de gebruikte methoden en het formuleren van de conclusies betreft. Een wetenschappelijk besluit kan enkel op basis van wetenschappelijke argumenten worden geformuleerd. 3. De opdrachtgever en externe ˜nanciers, alsook hun relatie tot de onderzoeker worden kenbaar gemaakt bij de publicatie van de onderzoeksresultaten. Adviseurschappen of andere banden tussen opdrachtgevers of onderzoekers worden eveneens vermeld. In wetenschappelijke mededelingen en publicaties dienen belangencon˚icten te worden vermeld.4. Opdrachtgevers en onderzoekers/onderzoeksinstellingen maken duidelijke contractuele afspraken, o.a. wat de vrijheid van publicatie en de eigendom van de resultaten betreft. Voor zover de beperking van de vrijheid van de onderzoeker onver – mijdelijk is, wordt zij uitdrukkelijk vermeld. 5. Bij teamwerk worden de rechten en plichten van de ver -schillende actoren, met inbegrip van de instelling waar het onderzoek gebeurt en van hen die het onderzoek ˜nancieren, duidelijk vastgelegd. Er komen duidelijke afspraken over het eigendom van de onderzoeksresultaten en het gebruik en de verspreiding ervan. ETHISCHE CODE VAN HET WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN BELGIE 9
PAGE – 10 ============
B. O NPARTIJDIGHEID Onderzoekers zijn onpartijdig als zij zich bij het uitvoeren van onderzoek niet laten beïnvloeden door hun persoonlijke voorkeur, sympathie, belang of vooringenomenheid.1. Onderzoekers hebben recht op hun eigen mening en voor -keuren (b.v. over het maatschappelijke of economische belang van bepaalde activiteiten) maar zij zetten die opzij in hun we – tenschappelijk werk.2. Indien een opdracht het gevaar van belangenvermenging of Œcon˚ict inhoudt, kan een onderzoeker ze slechts aanvaarden onder voorwaarden die zijn onpartijdigheid niet in het gedrang brengen. Hij zal bij de voorstelling van zijn onderzoeksresultaten uitdrukkelijk vermelden hoe hij dit probleem heeft aangepakt. 3. Bij het publiceren van de onderzoeksresultaten en vooral van de conclusies en de aanbevelingen voor toepassingen die hieruit zouden kunnen worden getrokken, maakt de wetenschapsbeoefenaar een duidelijk onderscheid tussen zijn wetenschappelijke beoordeling en zijn persoonlijke voorkeur. 4. Bij deelname aan een peer review mag de wetenschapsbe – oefenaar zich uitsluitend laten leiden door wetenschappelijke overwegingen. De con˜dentialiteit van de informatie wordt gegarandeerd. 5. De beoordeling van manuscripten voor wetenschappelijke tijdschriften gebeurt op onpartijdige wijze en binnen een rede – lijke termijn. 6. Indien men wetenschappelijke standpunten van andere onderzoekers onjuist vindt, bestrijdt men ze enkel met wetenschappelijke argumenten. ETHISCHE CODE VAN HET WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN BELGIE 10
205 KB – 11 Pages