Het is echter niet duidelijk hoe bestuursculturen zich van elkaar onderscheiden, of er regionale verschillen in bestuursculturen zijn en hoe hierop kan
190 KB – 15 Pages
PAGE – 1 ============
Lokale bestuursculturen, regionale verschillen? Verkennend onderzoek naar kenmerken van lokale bestuurscultuur en regionale bestuursculturen Prof. d r. M. (Marcel) Boogers Dr. S. (Sabine) van Zuydam Dr. J.J.C. (Julien) van Ostaaijen Onderzoek t.b.v. de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden April 2021
PAGE – 2 ============
2 Inhoudsopgave 1. Gemeentelijke bestuurscultuur: begripsverkenning .. .. 3 1.1 Inleiding .. .. .. .. . 3 1.2 Bestuurscultuur als duizend – dingen – doekje .. .. .. 3 1.3 Bestuurscultuur: naar een definitie .. .. .. 4 2. Bestuursculturen in soorten en maten .. .. .. 6 2.1 Kenmerken van bestuursculturen .. .. .. 6 2.2 Soorten bestuursculturen .. .. .. 6 2.3 Lokale bestuursculturen in Nederland: twee dimensies .. 7 2.3 Vier typen lokale bestuursculturen .. .. 9 2.4 Typen bestuursculturen: gemeenten ingedeeld .. .. 10 3. Regionale verschillen? .. .. .. .. 12 3.1 Regionale bestuursculturen? .. .. .. .. 12 3.2 Literatuuroverzicht .. .. .. .. 12 3.3 Regio nale bestuursculturen: naar een onderzoeksagenda .. 14
PAGE – 3 ============
3 1. Gemeentelijke bestuurscultuur: begripsverkenning 1.1 Inleiding Concrete politieke problemen worden vaak in verband gebracht met de bestuurscultuur van een overheid. Het is echter niet duidelijk hoe bestuursculturen zich van elkaar onderscheiden, of er regionale verschillen in bestuursculturen zijn en hoe hierop kan wo rden ingespeeld. Om die reden heeft de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden in het kader van het programma Democratie in Actie besloten om regionale verschillen in de Nederlandse bestuurscultuur nader te laten onderzoeken. In het kader van dit onderzoek hebben wij in opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden verkend of er aanleiding is te veronderstellen dat er regionale verschillen in bestuurscultuur bestaan en zo ja, hoe die verschillen er globaal inhoudelijk en geografisch uitzien. 1 In d it kader hebben we een verkennende literatuurstudie uitgevoerd, waarbij theorieën over bestuurscultuur en onderzoeken naar lokale bestuursculturen zijn bestudeerd. Daarnaast zijn een achttal gesprekken gevoerd met (oud – ) wethouders, burgemeesters, gemeente secretarissen en griffiers die in verschillende gemeenten hebben gewerkt en daarom een goed beeld hebben van kenmerkende verschillen in bestuurscultuur en de achtergronden daarvan. In dit hoofdstuk zal eerst een nadere begripsverkenning van bestuurscultuu r worden gegeven. In het volgende hoofdstuk komen we op basis hiervan tot een indeling in typen gemeentelijke bestuursculturen, waarna we eindigen met het antwoord op de vraag of er ook een regionaal onderscheid is in bestuurscultuur. 1.2 Bestuurscultuur als duizend – dingen – doekje eactie. Bestuurscultuur dient hier ter legitimatie van bestaande bestuurlijke praktijken. Het begrip bestuurscultuur wordt daarnaast ook gebruikt om bestuurlijke praktijken te problematiseren. Na de zoveelste bestuurscrisis op rij, klinkt altijd weer de ro ep om een In beide gevallen is bestuurscultuur een enigszins verhullend begrip. Het miskent namelijk het bestaan van subculturen in een organisatie, net zoals er meestal ook weinig aandacht is voor alle veranderingen d ie zich voordoen in de houdingen, opvattingen en gedragingen die samen een cultuur vormen. Bestuurscultuur wordt zo gezien als een eenduidig en onveranderlijk gegeven. Voor de rol van leiders en andere spraak – en smaakmakers die de cultuur kunnen beïnvloed en, is daarom meestal 1 B ij de opzet van dit project is medewerking verleend door het Nederlands Genootschap van Burgemeesters, Wethoudersvereniging, Vereniging van Gemeentesecretarissen en Vereniging van Griffiers.
PAGE – 4 ============
4 niet veel aandacht. 2 Sterker nog: de term bestuurscultuur wordt gemakkelijk gebruikt om van jft het gedrag van afzonderlijke bestuurders vaak buiten schot. 3 Dat het begrip bestuurscultuur in de praktijk soms wordt gebruikt om de bestuurlijke werkelijkheid te verbloemen of te maskeren, neemt niet weg dat inzicht in bestuursculturen erg waardevol kan zijn. 4 Kennis over bestuursculturen kan immers bijdragen aan een beter begrip van het functioneren van gemeenten. Hoewel gemeenten wettelijk gelijk zijn en hoewel bestuurlijke posities geregeld wisselen, zijn er toch grote verschillen tussen gemeenten die niet a lleen kunnen worden teruggevoerd op de schaal van de gemeente en de gekozen organisatiestructuur. 5 Als we nagaan tegen welke achtergronden gemeentelijke bestuursculturen worden onderzocht, valt op dat dit het meest gebeurt bij hardnekkige politiek – bestuurlijke problemen. Cultuuronderzoek dient dan om te achterhalen waarom het conflictpotentieel in de betreffende gemeente zo groot is en waarom conflictregulerende mechanismen niet werken. 6 In dit type onderzoek staan dan ook steeds één gemee nte centraal. Daarnaast zijn er ook onderzoeken waar de bestuurscultuur wordt gezien als een verklaring voor verschillen in prestaties van gemeenten. Bestuurscultuur wordt hier meestal veel breder opgevat, naast de relaties in het gemeentebestuur worden hi er ook de relaties tussen bestuur en samenleving in de beschouwing betrokken. 7 1.3 Bestuurscultuur: naar een definitie In de literatuur wordt vaak benadrukt dat bestuurscultuur een betrekkelijk vaag concept is. Het gaat om zowel waarden en ideeën als feitelijk gedrag, op het niveau van individuele personen en groepen als geheel. Ideeën sturen het gedrag, maar individuele gedragingen kunnen ook weer ideeën van anderen beïnvloeden. Er blijken verschillende benaderingen van bestuurscultuur te onderscheide n. 8 2 Gossink, H., M. Boogers, M. Dijk (2009), De Almelo Aanpak: rapp ortage interactieonderzoek bestuurscultuur . Publiek Domein. 3 Sarros, J.C., J. Gray, L. Densten (2002). Leadership and its impact on organizational culture. International Journal of Business Studies, 10 (2), pg. 1 – 26 4 Jung, T., Scott, T., Davies, H.T.O., Bower, P., Whalley, D., McNally, R. and Mannion, R. (2009), Instruments for Exploring Organiza tional Culture: A Review of the Literature. Public Administration Review , 69 (6): pg. 1087 – 1096. 5 Boogers, M. (2011). Lokale bestuursculturen in Nederland: tradities, folklore en vernieuwing. M. Boogers, K. Bolt, E. Meurs, A. Niesthoven, A. van Ommen, M. Stein (red.), Democratie over grenzen: jaarboek van griffiers 2011 . SDU. 6 Boogers, M., & de Wit, J. (2017 ). Politieke evenwichtskunst: onderzoek naar de bestuurscultuur in de gemeente Castricum . BMC Advies. Voor voorbeelden van dit type cultuuronderzoek, zie ook: Gossink, H., M. Boogers, M. Dijk (2009), De Almelo Aanpak: rapportage interactieonderzoek bestuurscultuur . Publiek Domein. Diepenveen, J., E. van Hout, C. Riezebos (2010), Onderzoeksrapportage bestuurscultuur Maasdriel . BMC. Cachet, A., H. Daemen , A. Ringeling, L. Schaap (2001). Het derde klaphek voorbij? – een analyse van de Volendamse bestuurscultuur . EUR. Dohmen, J. (1996). De vriendenrepubliek: Limburgse kringen. SUN. Tops, P.W., W. van Spijker (2004), Den Helder doe normaal: verbeterprogramma voor de gemeente Den Helder . TSPB. Frissen, P., M. Schulz, N. Chin – A – Fat, B. van Vulpen, I. de Jong (2017). Patronen van politiek: de Arnhemse bestuurscultuur in meervoud . NSOB. Frissen, P., M. Schulz, H. den Uijl (2020). Nota van bevindingen politiek – bes tuurlijke conflicten en onvrede Scherpenzeel . NSOB. 7 Castenmiller, P., Meesters, M., & Pluut, B. (2006). De achtergronden van gemeentelijke prestaties . BZK. Bovens, M., M. Noordegraaf, G. Pikker, J. Vermeulen, K. van Lierop (2006). Culturen rond besturen: bestuurskracht en bestuurscultuur in gedualiseerde gemeenten (Vierde jaarbericht van de Begeleidingscommissie Vernieuwingsimpuls dualisme en lokale democratie) . SDU. Zie ook: Cachet, A., Daemen , H., Ringeling, A., Schaap, L. (2001). Het derde klaphek voorbij? – een analyse van de Volendamse bestuurscultuur . Erasmus Universiteit Rotterdam. 8 Frissen, P. (1989). Bureaucratische cultuur en informatisering: een studie naar de betekenis van informati sering voor de cultuur van een overheidsorganisatie . SDU.
PAGE – 5 ============
5 In de klassieke benadering wordt bestuurscultuur gezien als voortzetting van de maatschappelijke cultuur. De cultuur van een overheidsorganisatie is dan afhankelijk van patronen in waarden, normen en opvattingen van een land, regio of gemeente waarin de overheidsorganisatie opereert. 9 In de tweede benadering is bestuurscultuur een subsysteem van het bestuur, dat kan worden onderscheiden van de organisatiestructuur, de besluitvormingsprocedures en beleidsinstrumenten. Bestuurscultuur heeft hier betre kking op waarden, normen, rituelen en informele communicatie van en tussen bestuurders, politici en ambtenaren. 10 In de derde benadering is bestuurscultuur een aspect van ieder onderdeel van het bestuur. De organisatiestructuur, de besluitvormingsprocedur es en beleidsinstrumenten belichamen hier bepaalde waarden en normen. Bestuurscultuur is hier pluralistisch: er bestaan in een overheid, zoals een gemeente, meerdere bestuursculturen naast elkaar die elkaar aanvullen of juist tegenwerken. 11 De laatste ben adering gaat hier op door: het bestuur als zodanig is hier een cultureel fenomeen. Besturen hebben geen culturen maar zijn culturen. In deze laatste benadering waarbij ieder aspect van het bestuur een culturele betekenis heeft kent bestuurscultuur verschillende met elkaar verbonden niveaus. 12 1. Het eerste niveau omvat de feitelijke en tastbare kenmerken van het bestuur , die pas te begrijpen zijn met kennis over de andere culturele lagen. Het gaat hier om gebouwen, vlaggen, gemeentewa pens en andere symbolen, maar ook om teksten en taal. 2. Het tweede niveau heeft betrekking op , bestuurlijke doelen en beleidsuitgangspunten die worden gebruikt om bestuurlijk gedrag te legitimeren. 3. Het derde niveau ligt t en grondslag aan dit alles. Dit niveau wordt gevormd door een samenhangend geheel van beelden en verwachtingen over wat belangrijk is en wat in verschillende situaties moet worden gedaan. Als deze benaderingen en definities worden samengevat en toegepast op gemeenten, kan lokale bestuurscultuur worden omschreven als het geheel van normen, waarden, routines en rolopvattingen dat van invloed is op het samenspel tussen raad, college, ambtelijk apparaat en samenleving . Daarbij kunnen verschillende gelaagde uit ingen van bestuurscultuur worden onderscheiden 13 : bestuurstradities gebruiken en historische ervaringen; bestuurs – en managementstijlen : manieren om zaken aan te pakken, beïnvloed door opvattingen over wat normaal en gebruikelijk is; bestuurlijke routines : concrete methoden om werk te verrichten, gekleurd door mensen, instrumenten en objecten. Deze lokale bestuurscultuur wordt nogal eens omschreven als het DNA van de gem eente. Dat hierbij gebruik wordt gemaakt van een aan de erfelijkheidsleer ontleende metafoor, is niet vreemd. Cultuur is iets wat in de organisatie wordt doorgegeven en waarbij cultuurdragers als gedeelde ervaringen, 9 Almond, G. A. and S. Verba (1963). The Civic Culture: Political Attitudes and Democracy in Five Nations . Princeton University Press. Hofstede, G. (1991). Cultures and Organizations: Software of th e Mind. Harper Collins Business. 10 Smircich, L. (1983). Concepts of culture and organizational analysis. Administrative Science Quarterly 28(3): pg. 339 – 358. 11 Hulst, M. van (2008). Town Hall Tales: culture as storytelling in local government. Eburon. 12 Ve enswijk, M. (1995). Departementale cultuur: ijzeren kooi, bron van versplintering of politiek werktuig . Eburon. 13 Noordegraaf, M., G. Pikker, J. Vermeulen, K. van Lierop (2006). Culturen rond besturen: bestuurskracht en bestuurscultuur in gedualiseerde gem eenten (Vierde jaarbericht van de Begeleidingscommissie Vernieuwingsimpuls dualisme en lokale democratie) . SDU.
PAGE – 6 ============
6 2. Bestuursculturen in soorten en maten 2.1 Kenmerken van bestuursculturen het geheel van normen, waarden, routines en rolopvattingen dat van invloed is op het samenspel tussen raad, college, ambtelijk ; maar daarmee zijn nog geen kenmerken van bestuursculturen gegeven. Daarvoor is het nodig dat de normen, waarden, routines en rolopvattingen die een bestuurscultuur vormen, nader worden omschreven. Welke kenmerken van bestuursculturen kunnen zijn er te onderscheiden? Kan op basis hiervan een typologie van bestuursculturen worden gemaakt? 2. 2 Soorten bestuursculturen In literatuur over politieke culturen, organisatieculturen en bestuursculturen worden kenmerken ervan op verschillende manieren omschreven. Een klassieke politicologische benadering is om deze culturen te karakteriseren als eigenschappen van personen die er deel van uitmaken . Bestuurs – organisatie – en politieke culturen worden dan gezien als een afgeleide van de maatschappelijke cultuur. Politieke culturen worden dan beschreven als nationale en regionale verschillen in politiek zelfvertrouwen en politiek vertrouwen. 14 Een or ganisatiekundige variant hierop is die van de bekende Nederlandse organisatiesocioloog Hofstede. In zijn inmiddels wereldberoemde model beschrijft hij culturele verschillen tussen landen aan de hand van vijf dimensies; ongelijkheid, onzekerheid, individual iteit, masculiniteit en oriëntatie in de tijd. Ook hier gaat het om nationale verschillen waarin de minder machtige leden van instituties of organisaties in een land verwachten en waarin een land of bevolking risicomijdend is. Individualiteit plaatst hij tegenover collectiviteit, en vanaf hun geboorte opgenomen zijn in sterke, hechte groepen, die hun levenslang bescherming bieden in ruil voor onvoorwaardelijke mannen of vrouwen worden gewaarde erd en met oriëntatie in de tijd bedoelt Hofstede of een samenleving hoofdzakelijk gericht is op de korte of lange termijn. Op basis van dit onderscheid zijn nationale organisatieculturen beschreven. Zo wordt Nederland getypeerd als een land met een relati ef feminiene cultuur, met een relatieve lage tolerantie voor 14 Zia o.a.: Almond, G. A.,Verba, S. (1963). The Civic Culture: Political Attitudes and Democracy in Five Nations. Princeton University Press. Simeon, R., & Elkins, D. (1974). Regional Political Cultures in Canada. Canadian Journal of Political Science / Revue Canadienne De Science Politique , 7(3), pg. 397 – 437. Daemen, H.H.F.M. (1983). Burgerzin en politieke gematigdhe id: Een toetsing van de theorie van de burgercultuur . Universiteit Twente.
PAGE – 8 ============
8 ombudspolitiek gemakkelijk wortel schieten en liggen vormen van belangenverstrengeling snel op de loer. o Formeel – een formele cultuur wordt beschreven als zakelijk en proceduregericht: ambtelijke, bestuurli jke of politieke verhoudingen worden hier duidelijk gescheiden van persoonlijke relaties. Zakelijke conflicten leiden hier dus nooit tot persoonlijke ruzies. Bij deze formele proceduregerichtheid past ook een sterke mate van rolzuiverheid: iedereen handelt naar zijn of haar rol in een gegeven context. Dat geldt ook voor de relaties tussen bestuur en samenleving; ook hier staan formele procedures centraal. Het voordeel is dat iedereen hierdoor gelijke toegang heeft tot het bestuur en op dezelfde manier wordt behandeld. Een nadeel van sterke proceduregerichtheid is dat het leidt tot een in zichzelf gekeerd bureaucratisch bestuur waarin maatwerkoplossingen onmogelijk zijn. 20 Politisering : De tweede dimensie betreft de mate waarin de onderlinge verhoudingen p rimair gericht zijn op het pragmatisch oplossen van problemen of op het voeren van een politiek debat over probleempercepties en oplossingsrichtingen. o Pragmatisch – een pragmatische cultuur kent een sterke mate van consensusgerichtheid. Onderlinge overeen stemming en uniformiteit zijn hier de norm; voor afwijkende standpunten is weinig ruimte. Om deze uniformiteit te handhaven hebben deze culturen een zekere mate van geslotenheid: dissidente geluiden worden buitengehouden en de besluitvorming blijft beperkt tot een beperkte groep. Deze culturen zijn daarom vaak wat elitair. o Politiek in een politieke cultuur staat het debat centraal. De gedachte hier is dat een goede probleemaanpak gebaat is bij een uitgebreide uitwisseling van belangen en opvattingen. Om d it debat mogelijk te maken zijn deze culturen juist erg open: afwijkende standpunten worden juist aangemoedigd om deel te nemen. Politiek georiënteerde culturen zijn daarom vaak wat inclusiever en democratischer. Tussen beide dimensies bestaan wel e nige relaties. Een informele familiecultuur is vaker pragmatisch en consensusgericht. Omdat deze cultuur gericht is op het behoud van goede persoonlijke banden, is men hier geneigd om conflicten zoveel mogelijk te vermijden. Als er in een informele cultuur wél conflicten ontstaan, leidt dat gemakkelijk tot grote crises. Niet alleen omdat de verondersteld regulerende mechanismen tot ontwikkeling zijn gekomen. 21 Informele familieculturen die gewend zijn aan tegenstellingen tussen subculturen (dorpsgemeenschappen, bevolkingsgroepen) kennen soms wel informele conflictregulerende 22 Anderzijds kennen gemeenten met interne tegenste l lingen vaker een betrekkelijk formele cultuur die politiek gericht is. Formele procedures helpen immers conflicten en afwijkende standpunten in goede banen te leid en. Het omgekeerde is eveneens het geval: door het bestaan van sterke conflictregulerende mechanismen is er in een formele cultuur meer ruimte voor meningsverschillen en belangentegenstellingen. Behalve het bestaan van interne conflicten, zijn er ook ande re factoren die bijdragen aan het bestaan van een formele dan wel informele cultuur. Zo blijken ook de gemeentelijke schaal en het lokale politieke landschap ertoe te doen. 20 Fleurke, F., & de Vries, P. J. (1998). Bureaucratie presteert beter op maatwerk. Bestuurswetenschappen, 52(6), pg. 297 – 319. 21 Wehr, P. (1979). Conflict Regulation. Routledge. 22 Soeters, J. (1997). Geweld en conflict . SDU.
PAGE – 9 ============
9 Kleinere gemeenten, waar de afstand tussen samenleving en bestuur en tussen bestuu rders indeling per definitie kleiner is, kennen vaker een informele mensgerichte cultuur. Grotere gemeenten kennen meestal een formele cultuur, niet alleen omdat mensen elkaar hier meestal niet persoonlijk kennen, maar ook omdat er hier meer onderlinge ver schillen zijn en meer conflicten moeten worden gereguleerd. 23 Gemeentelijke herindelingen houden daarom meestal ook een cultuurverandering in: de samenvoeging van gemeenten met een informele cultuur leidt dan tot de vorming van een grotere gemeente met een meer formele cultuur. 24 Naast herindelingen, zijn veranderingen in het politieke landschap soms van belang. De opkomst van nieuwe (vaak lokale) partijen die zich afzetten tegen de gevestigde politieke orde, brengt in veel gevallen een nieuwe stijl van politiek en bestuur met zich mee. 25 Formele procedures worden door deze nieuwkomers desalniett emin vaak minder geaccepteerd, zakelijke politieke discussies kunnen dan plaatsmaken voor persoonlijke aantijgingen aan het adres van andere raadsleden of wethouders. Een formele proceduregerichte cultuur verandert daarmee in de richting van een informele mensgerichte cultuur. 26 2.4 Vier typen lokale bestuursculturen Op basis van de dimensies formeel – informeel en pragmatisch – politiek kan een typologie worden gemaakt van vier verschillende lokale bestuursculturen: de gemeenschapscultuur, de vecht cultuur, de debatcultuur en de regentencultuur. De gemeenschapscultuur com bineert een sterke mate van informaliteit en met een sterk pragmatisme. Zij is mens – en consensusgericht. Zoals hiervoor is aangegeven, is dit een evenwichtige combinatie: in een mensgerichte cultuur gaat men conflicten liever uit de weg. In de literatuur wordt deze gemeenschapscultuur ook wel eens omschreven als dorps, waarbij het 27 In de vech t cultuur gaat informaliteit en mensgerichtheid samen met politieke tegenstellingen en debatgerichthei d. Deze combinatie is niet evenwichtig. Door de sterke mensgerichtheid kan men niet zakelijk omgaan met meningsverschillen en belangentegenstellingen. Hierdoor is men hier soms geneigd om conflicten wat te onderdrukken, waardoor deze later uiteindelijk tot een uitbarsting komen. Omdat formele procedures hier minder centraal staan, is het lastig om conflicten in goede banen te leiden. Politieke en bestuurlijke conflicten worden meteen persoonlijk, waardoor ze snel escaleren. 28 De debatcultuur is formeel en proceduregericht en tegelijkertijd politiek en debatgericht. Men hecht hier aan een zakelijke omgang met elkaar en men koestert tegenstellingen en verschillen. Deze combinatie is logisch en evenwichtig: formele procedures voorzien in sterke 23 Noordegraaf, M., G. Pikker, J. Vermeulen, K. van Lierop (2006). Culturen rond besturen: bestuurskracht en best uurscultuur in gedualiseerde gemeenten (Vierde jaarbericht van de Begeleidingscommissie Vernieuwingsimpuls dualisme en lokale democratie) . SDU. Castenmiller, P., Meesters, M., Pluut, B. (2006). De achtergronden van gemeentelijke prestaties. BZK. 24 Zie o.a. : Boogers, M., P.W. Tops (1997). Het mirakel van Landgraaf, gemeentelijke herindeling als cultureel moderniseringsproces . Katholieke Universiteit Brabant. 25 Al kan de nieuwkomer zich tegelijkertijd ook voor een deel aan de heersende gebruiken aanpassen. Va n Ostaaijen, J., Peeters, M., & Jennissen, S. (2020). Bekend op straat en in de raad: Een verkennend onderzoek naar de succesfactoren van nieuwe lokale politieke partijen . Tilburg University. Van Ostaaijen, J. (2011) Meebewegen met het populisme: de Rotter damse aanpak: De relatie tussen anti – establishment politiek en de consensusdemocratie. In: Bestuurswetenschappen . 65, 5, p. 32 – 51 26 Ostaaijen, J. van (2019). Lokale partijen in Nederland: een overzicht van kennis over lokale partijen 2002 – 2019. Tilburg Un iversity. Euser (2015). Geuzen aan de macht: de doorbraak van lokale partijen. Stichting politieke academie. Schoenmaker, M. (2011). Bestuurlijk gedonder: onderzoek naar bestuurlijke probleemgemeenten in Nederland (1998 – 2010) . Wolf legal publishers. 27 Cas tenmiller, P., Meesters, M., Pluut, B. (2006). De achtergronden van gemeentelijke prestaties . BZK. 28 Zie ook: Schoenmaker, M. (2011). Bestuurlijk gedonder: onderzoek naar bestuurlijke probleemgemeenten in Nederland (1998 – 2010) . Wolf legal publishers.
PAGE – 10 ============
10 conflictregule rende mechanismen, waardoor men gemakkelijk alle ruimte kan geven aan meningsverschillen en belangentegenstellingen. De regentencultuur combineert een sterke formaliteit en proceduregerichtheid met een sterk ontwikkelde pragmatische consensusgerichtheid. Net als de vecht cultuur, is ook deze cultuur niet in evenwicht. Hoewel het formele karakter de afwikkeling van conflicten goed mogelijk m aakt, komen deze maar in beperkte mate tot ontwikkeling. De achtergrond hiervan ligt in veel gevallen in het elitaire karakter van het bestuur, waarbij een kleine groep de besluitvorming domineert. 29 Politisering Formalisme Pragmatisch, consensusgericht Politiek, debatgericht Informeel, mensgericht Gemeenschapscultuur Vecht cultuur Formeel, proceduregericht Regentencultuur Debatcultuur 2. 5 Typen bestuursculturen: gemeenten ingedeeld Aan de hand van gesprekken en literatuur kan een voorlopige indeling worden gemaakt van gemeenten in typen bestuurscultuur. Bij deze indeling passen twee kanttekeningen. In de eerste plaats zijn ze gebaseerd op een of hooguit twee subjectieve waarnemingen van (oud – ) wethouders, burgemeesters of gemeentes ecretarissen die in de betreffende gemeenten hebben gewerkt, of op basis van losse cultuuronderzoeken naar die gemeenten. 30 In de tweede plaats zijn deze waarnemingen niet allemaal even actueel. Gemeenten die we cultureel typeren als een vecht cultuur, kunnen inmiddels een debatcultuur hebben gekregen , of andersom. De indeling dient vooral om na te gaan of de typen bestuurscult uren zich onderscheiden naar regio dan wel gemeentegrootte. Als we deze indeling van gemeenten naar type bestuurscultuur beschouwen, valt het allereerst op dat de gemeenschapsculturen zoals verwacht gevormd worden door kleinere gemeenten. Tussen versch van dit type zijn alle landsdelen vertegenwoordigd. 29 Local government Studies 40 (3), pg. 339 – 355. Hendriks, F., & Toonen, T. A. J. (red.) (1998). Schikken en plooien: de stroperige staat bij nader inzien. Koninklijke Van Gorcum BV; 30 Boogers, M., & de Wit, J. (2017 ). Politieke evenwichtskunst: onderzoek naar de bestuurscultuur in de gemeente Castricum . BMC Advies. Gossink, H., M. Boogers, M. Dijk (2009), De Almelo Aanpak: rapportage interactieonderzoek bestuurscultuur . Publiek Domein. Diepenveen, J., E. van Hout, C. Riezebos (2010), Onderzoeksrapportage bestuurscultuur Maasdriel . BMC. Horlings, L. (2014). Leadership, Governance and Knowledge in an Enterprising Place: The Case of Brai nport Eindhoven in the Netherlands. In Pugalis, L., & Liddle, J. (eds), Enterprising Places: Leadership and Governance Networks. Bingley. Schnabel, P., – Hertogenbosch: vier essays. Gemeente – Hertogenbosch. Frissen, P., M. Schulz, N. Chin – A – Fat, B. van Vulpen, I. de Jong (2017). Patronen van politiek: de Arnhemse bestuurscultuur in meervoud . NSOB. Frissen, P., M. Schulz, H. den Uijl (2020). Nota van bevindingen politiek – bestuurlijke conflic ten en onvrede Scherpenzeel . NSOB. Freeke, R., Stumphius, E., Schreuder, C. (2020). Integriteitsonderzoek nevenfuncties wethouder Gemeente Urk. Necker van Naem.
PAGE – 11 ============
11 Bij de vecht culturen is een gemengder beeld te zien: daar vinden we niet alleen kleine en middelgrote gemeenten, maar ook de steden Almel o en Schiedam. In de kleine gemeenten zijn er waarschijnlijk omstandigheden die ervoor zorgen dat er ondanks de sterke informaliteit en mensgerichtheid tóch sterke meningsverschillen en belangentegenstellingen leven; in de grotere gemeenten is het aannemel ijk dat nieuwe politieke partijen de bestaande formele procedures weigeren te accepteren, waardoor bestaande conflictregulerende mechanismen Debatculturen zijn vooral te vinden in de ste den. Dit was vooraf ook verwacht: in grote gemeenten zijn er meer politieke tegenstellingen én zijn de verhoudingen wat zakelijker en Zuid – Nederland wat onderverte genwoordigd zijn. Een mogelijke nader te onderzoeken verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat bestuurders in het zuiden wat meer conflictmijdend zijn dan andere delen van het land en daardoor minder gericht zijn op het aangaan van debatten. Regentencu lturen komen voor in steden en middelgrote gemeenten. In gemeenten van deze schaal zou men meer politieke tegenstellingen én zakelijke en formele verhoudingen verwachten, maar blijkbaar is er alleen sprake van het laatste. Politieke tegenstellingen komen h ier lastiger aan de oppervlakte; een gerichtheid op pragmatiek en consensus overheerst. Hier zijn steden in Zuid – Nederland wat oververtegenwoordigd, misschien om dezelfde reden dat zij bij de debatculturen juist minder sterk vertegenwoordigd zijn. Politi sering Formalisme Pragmatisch, consensusgericht Politiek, debatgericht Informeel, mensgericht Gemeenschapscultuur – Lopik – Overbetuwe – Raalte – Skarsterlân – Terschelling – Urk Vech t cultuur – Almelo – Arnhem – Bloemendaal – Castricum – Grave – Noordwijk – Schiedam – Scherpenzeel – Woensdrecht Formeel, proceduregericht Regentencultuur – Boxtel – Breda – – Hertogenbosch – Maastricht – Noordenveld – Zeist Debatcultuur – Amersfoort – Apeldoorn – Deventer – Eindhoven – Groningen – Haarlemmermeer – Heerenveen – Zeewolde
190 KB – 15 Pages