Vanuit deze attitude kunnen ouders/opvoeders zich op constructieve en vastberaden wijze verzetten tegen onacceptabel gedrag door middel van een geheel van
47 KB – 40 Pages
PAGE – 2 ============
2 * * * Geweldloos verzet in gezinnen Deze methodebeschrijving is gemaakt door : Wilma Schakenraad ( MOVISIE ) en Eliane Wiebenga (Lorentzhuis, Haarlem) w.schakenraad@movisie.nl Wilma Schakenraad is senior adviseur Informatiemanagement van de afdeling Huiselijk en seksueel geweld van MOVISIE. Oktober 2013 Voor meer methodebeschrijvingen en eventuele vragen en/of reacties kunt u terecht bij: www.movisie.nl/effectievesocialeinterventies of www.huiselijkgeweld.nl/interventies/effectieve – interventies Deze methodebeschrijving is mogelijk gemaakt door het Ministerie va n Veiligheid en Justitie . Het werkblad dat gebruikt is voor het maken van deze methodebeschrijving, is deels gebaseerd op het Werkblad beschrijving interventie van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) en het RIVM.
PAGE – 3 ============
Geweldloos verzet in gezinnen * * * 3 Inhoudsopgave Inleiding: leeswijz er 04 Samenvatting 05 1. Beschrijving methode 08 1.1 Probleemomschrijving 08 1.2 Doel van de methode 09 1.3 Doelgroep van de methode 09 1.4 I ndicaties en contra – indicatie 10 1.5 Aanpak 1 0 1.6 Materiaal 1 4 1.7 Uitvoerende organisaties 15 1. 8 Benodigde competenties van de uitvoerder 1 5 1. 9 Overige randvoorwaarden 1 5 1. 10 Overeenkomsten en verschillen met andere interventies 1 6 1.1 1 Contactgegevens ontwikkelaar 1 6 2. Onderbouwing 1 7 2.1 De ontwikkelgeschiedenis van de methode 1 7 2 .2 Onderbouwing van de probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak 1 8 3. Onderzoek naar p raktijkervaringen 20 3. 1 Praktijkervaringen van de uitvoerder 20 3. 2 Praktijke rvaringen van de cliënt/burger 21 3. 3 Praktijkvoorbeeld 21 4. E ffect onderzoek 23 4.1 Directe aanwijzingen voor de effectiviteit 23 4.2 Indirecte aanwijzingen voor de effectiviteit 23 5. Conclusies 24 5.1 Sa menvatting werkzame elementen 24 5.2 Samenvatting effect onderzoek 24 6 Verantwoording 26 6.1 Z oeke n en selecteren van li teratuur 26 6.2 Literatuur 26 Bijlage 1: Toelichting effect onderzoek 28 Bijlage 2: Overzicht on derzoeken en de hoofdkenmerken 30 Bijlage 3: Methodologische kenmerken e n resultaten effectonderzoeken 31
PAGE – 4 ============
4 * * * Geweldloos verzet in gezinnen Inleiding: leeswijzer Professionals worden gecon fronteerd met een wirwar aan informatie waar ze een weg in moeten vinden. Die informatie is vaak versnipperd en daardoor weinig toegankelijk. In de Databank Effectieve sociale Interventies brengen wij methoden bij elkaar waarmee de sociale sector werkt. De methodebeschrijvingen op het gebied van huiselijk geweld zijn ook beschikbaar via de Databank Effectieve interventies huiselijk geweld . De websites vindt u in het colofon. De methodebeschrijvingen geven een zo volledig mogelijk beeld van alle beschikbare informatie over een methode. Als hulpverlener, preventiewerker of politiefunctionaris kunt u hiermee vaststellen of de methode geschikt is voor de situatie waarin u of uw organisatie intervenieert. Als gemeente kunt u zich op de hoogte stellen van de metho den die er zijn en wat er bekend is over de effectiviteit. Op basis daarvan kunt u met organisaties in uw gemeente in gesprek gaan over de inzet van deze methoden. Indien u besluit om met de methode aan de slag te gaan, verwijzen we u naar de ontwikkelaar voor het handboek en eventuele andere beschikbare materialen. De methodebeschrijving is opgebouwd langs vier lijnen. Onderdeel 1 van dit document beschrijft de methode zelf, zoals de doelen, de doelgroep en de aanpak. Onderdeel 2 laat de onderbouwing van de methode zien: de visies, theorieën en wetenschappelijke onderzoeken die de ontwikkelaar heeft gebruikt bij het ontwikkelen van de methode. Onderdeel 3 geeft zicht op de praktijkervaringen van de professional en de cliënt/burger met de methode. Onderdeel 4 geeft inzicht in wat er wetenschappelijk bekend is over de effectiviteit van de methode. De methodebeschrijvin g is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de Nederlandse vertegenwoordiger van de ontwikkelaar van de methode. Zo levert de ontwikkela ar informatie aan en geeft deze feedback op het concept en toestemming voor publicatie. De methode wordt uitgebreid in kaart gebracht. Dit kan ontwikkelaars op hun beurt een impuls geven voor verdere ontwikkeling van de methode. Een methode staat dus niet stil, de beschrijvingen zullen dan ook regelmatig worden herzien. De methodebeschrijving is gebaseerd op een systematische zoektocht naar informatie. Bij die zoektocht werken de onderzoeker die de methodebeschrijving maakt en een informatiespecialist van de afdeling Kennisstromen van MOVISIE intensief samen. Bij het zoeken van informatie over methoden zijn doorgaans de volgende zoekstrategieën toegepast: het inwinnen van informatie bij de ontwikkelaar, uitvoerende instanties en/of eventuele onderzoekers v an de methode, het doorzoeken van Nederlandse en/of internationale databanken, het checken van referenties van reeds gevonden informatiemateriaal en een internet deskresearch . De zoektocht is daarbij gericht op een breed spectrum aan informatiebronnen, var iërend van (ongepubliceerde) verslagen van (interne) procesevaluaties of paneldiscussies tot wetenschappelijk (effect)onderzoek. De verantwoording van de toegepaste zoekstrategieën is in beknopte zin terug te vinden in onderdeel 6.1. De zoekgeschiedenis is uitgebreid vastgelegd in het archief van MOVISIE. Het relevante gevonden materiaal is terug te vinden in het literatuuroverzicht in onderdeel 6.2. Bij het effectonderzoek (onderdeel 4 ) wordt onderscheid gemaakt tussen directe en indirecte aanwijzingen vo or effectiviteit. Een toelichting op dit onderscheid vindt u in bijlage 1 . Om de tekst in de methodebeschrijving zelf laagdrempelig te houden, worden de belangrijkste onderzoekskenmerken en resultaten zoveel mogelijk in woorden beschreven. De achterliggend e cijfers vindt u in bijlage 3 en verder. Wi j wensen u veel inspiratie bij het lezen van deze methodebeschrijving.
PAGE – 5 ============
Geweldloos verzet in gezinnen * * * 5 Samenvatting 1. Beschrijving methode Doel Het primaire doel van de methode is dat ouders, met de hulp van hulpverleners , supporters uit het eigen netwerk en andere betr okkenen (bijv. leraren) een einde maken aan het gewelddadige of anderszins destructieve gedag van hun kind zonder dat dit tot escalatie leidt. Doelgroep De doelgroep van de methode bestaat uit kinderen , jongeren en jong volwassenen van 4 tot ong. 25 jaar die gewelddadig of zelfdestructief gedrag vertonen en hun ouders en andere betrokkenen die met het gezin of de puber te maken hebben (Lebowitz et al., 2012). . Aanpak G eweldloos verzet i s een nieuwe vorm van gezag. Cen Het vergroten van aanwezigheid en betrokkenheid Het voorkomen van escalaties door controle over het eigen ouderlijke gedrag ( het weerstaan van provocaties en zelf strikt vermijden van fysieke of verbale agressie) Het doorbreken van het isolement en creëren van een support – netwerk Een duidelijke stellingname tegen geweld, risicovol en zelfdestructief gedrag. Vanuit deze attitude kunnen ouders/opvoeders zich op constructieve en vastbe raden wij ze verzetten tegen onacceptabel gedrag door middel van een geheel van met elkaar samenhangende maatregelen die elkaar onderling versterken . De aanpak die de ouders gaan hanteren om de sit uatie te verbeteren en te zorgen dat het geweld niet escaleert, besta at uit de volgende onderdelen . D e aankondiging aan het kind dat de ouders verandering van de situatie willen en daar aan gaan werken op een andere manier dan voorheen en met steun van supporters uit de omgeving van het gezin D e sit – in, om duidelijk te make n dat de ouder het destructieve gedrag niet langer accepteert en het kind vraagt om een oplossing te bedenken . Bevelen weigeren: het doorbreken van de gewoonte om tegemoet te komen aan eisen van het kind die (al of niet met dreigementen) worden afgedwonge n . D e telefoonronde, waarin de ouders systematisch telefonisch contact zoeken met contactpersonen van het kind . H et volgen van het kind als de ouders eenmaal weten waar het is . D e staking, waarbij het hele gezin drie dagen thuisblijft en alle overige werkz aamheden afzegt . V erzoeningsgebare n, die helpen de relatie met het kind te verbreden, zodat die niet langer alleen nog uit conflicten bestaat.
PAGE – 6 ============
6 * * * Geweldloos verzet in gezinnen Daarnaast geeft de handleiding handvatten voor samenwerking met school en voor het inzetten van geweldloos verze t in de gemeenschap. Materiaal Het volgende handboek is beschikbaar: Geweldloos verzet in gezinnen. Een nieuwe benadering van gewelddadig en zelfdestructief gedrag van kinderen en adolescenten , geschreven door Haim Omer, uitgegeven in 2007 door Bo hn Stafleu Van Loghum in Houten. Het handboe k is een vertaling van Nonviolent resistance. A new approach to violent and self – destructive children van prof. dr. Haim Omer. De methode is nog verder uitgewerkt in het volgende boek: Omer, H. (2011). Nieuwe Autoriteit, samenwerken aan een krachtige opvoedingsstijl thuis, op school en in de samenleving. Amsterdam, Hogrefe Uitgevers. Uitvoerende organisaties Instellingen die een aanbod hebben voor gezinstherapie kunnen de methode toepassen. Dit kan binnen in stellingen van het algemeen maatschappelijk werk, de jeugdzorg en binnen de geestelijke gezondheidszorg gebeuren. Toepassing is zowel mogelijk in de ambulante als in de residentiële hulpverlening. Daarnaast is de methode toepasbaar in het onderwijs en in buurtgemeenschappen . Ontwikkel aar De methode is ontwikkeld door Prof. Haim Omer, universiteit van Tel Aviv, Israël en naar Nederland gehaald door: Lorentzhuis, centrum voor systeemtherapie, opleiding en consultatie Van Eedenstraat 16 2012 EM Haarlem www. lorentzhuis.nl Contactpersoon drs. Eliane Wiebenga, klinisch psycholoog – psychotherapeut (vertaler van het handboek en contactpersoon van de ontwikkelaar) E – mail: e.wiebenga@lorentzhuis.nl 2. Onderbouwing De methode, gebaseerd op voorvechters van gewe ldloos verzet als Gandhi en Martin Luther King , heeft als voornaamste theoreticus Gene Sharp. Sharp (1973, in : Omer, 2007) gaf het belang aan van werken aan elkaar versterkende doelen: eisen hebben geen effect als ze niet gepaard gaan met de mogelijkheid v erzet te bieden . . Dishion & Patterson (1992) en Patters on, Dishion & Chamberlane ( 1993 ) , in : Omer, 2007) geven aan dat , in gezinnen met een grote
PAGE – 8 ============
8 * * * Geweldloos verzet in gezinnen Doorbreken van geheim: door de omgeving te informeren over het gewelddadig gedrag en hun hulp te vragen ontstaat sociale steun voor zowel ouder als kind . . De onderling samenhangende maatregelen , zoals de sit – in, de staking en de telefoonronde , versterken elkaar en helpen ouders handelend op te treden en hun ouderlij ke aanwezigheid te tonen. Het werken aan realistische en heldere kortetermijndoelstellingen maakt de kans van slagen groter. Het herst ellen van de relatie en onderling respect via verzoeningsgebaren, zodat de relatie niet meer alleen uit conflicten bestaat.
PAGE – 9 ============
Geweldloos verzet in gezinnen * * * 9 1. Beschrijving methode De beschrijving van de methode is gebaseerd op het volgende handboek: Geweldloos verzet in gezinnen. Een nieuwe benadering van gewelddadig en zelfdestructief gedrag van kinderen en adolescenten , geschreven door Haim Omer, uitgegeven in 2007 door Bohn Stafleu v an Loghum in Houten . Als er voor specifieke onderdelen in de beschrijving aanvullende informatie bronnen van de ontwikkelaar worden gebruikt, dan word en verwijzingen opgenomen in de tekst . 1.1 Probleemomschrijving Autonomie In de laatste decennia van de twintigste eeuw heeft er een omslag plaatsgevonden van een autoritaire opvoeding naar een vr ijere opvoeding. Het principe van de discipline werd ingeruild voor de principes van onvoorwaardelijke liefde en autonomie voor het kind . Toch is er een toename van gedragsproblemen en geweldsincidenten en van opnieuw zoeken naar houvast en zingeving. In d e moderne samenleving moeten mensen kiezen uit een veelheid van normen en waarden en uit verschillende benaderingen van de opvoeding van kinderen. Ouders kunnen onderling van mening verschillen , soms zijn ze het zelfs met zichzelf niet eens. Aanpak gewel ddadig gedrag Het v oorgaande leidt ertoe dat ouders vaak met lege handen staan als het gaat om het aanpakken van gewelddadig en zelfdestru ctief gedrag van kinderen en ad o le scenten en dat het geweld daardoor kan escale ren . Ouders voelen zich machteloos om m et h un agressieve pubers om te gaan, hetgeen zich uit in woede – uitbarstingen en vijandig gedrag. Zij willen hun kinderen laten zien wie de baas is, maar dit werkt niet langer wanneer de situatie al geëscaleerd is. Ook mensen die zich beroepsmatig bezighou den met het gedrag van kinderen en adolescenten, bijvoorbeeld leraren, therapeuten en jongerenwerkers, zijn het niet altijd met elkaar eens over wat de juiste aanpak is van dit gedrag. Conflicterende houdingen staan vaak Vervreemding Daarnaast herkennen ouders, verzorgers, leraren en andere volwassenen de wanhoop/kwetsbaarheid v an de jongeren met gedragsproblemen niet meer, omdat dit schuilgaat achter hun agressieve gedrag. Agressie leidt namelijk tot vervreemding van jongeren
PAGE – 10 ============
10 * * * Geweldloos verzet in gezinnen ten opzichte van deze volwassenen. Scholen Van alle partijen die de opvoedende taak van de ouders beïnv loeden zijn de leerkrachten en de zijn tijd doorbrengt. Ook is er op scholen sprake van toenemend geweld en onveiligheid. Dit zou een extra reden voor samenwerki ng moeten zijn, maar de verhouding tussen ouder en leerkracht is vaak gespannen. Zij kunnen elkaars gezag ondermijnen, bijvoorbeeld door elkaar te bekritiseren of af te vallen. Omvang De documentatie over de methode bevat geen informatie over de omvang va n het probleem. Wij nemen bij het beschrijven van de omvang van het probleem de informatie uit het handboek van de methode als uitgangspunt. Wanneer u wilt beschikken over meer actuele of gedetailleerde informatie, verwijzen wij u naar www.huiselijkgeweld.nl , www.cbs.nl of www.scp.nl . 1.2 Doel van de methode Het primaire doel van de methode is dat ouders , met de hulp van hulpverleners , s upporters uit het eigen netwerk en andere betrokkenen (bijv. leraren) , een einde maken aan h et geweld d adige of (zelf) destructieve gedag van hun kind zonder dat dit tot escalatie leidt. Resultaten De methode richt zich op z owel verminder ing van probleemg edrag van kinderen als op afn ame van de machteloosheid van de ouders, zodat zij weer constructief kunnen optreden zonder toegeeflijk of straffend en gewelddadig te reageren. Heldere en realistische doelen Samen met betrokkenen wordt tijdens de aanpak real istische en heldere doelen geformuleerd zoals : . De doelen worden expres beperkt geformuleerd omdat dan de kans van slagen groter is. Ouders verwachten vaak een meer fundamentele verandering bij hun kind, maar dat is in de meest e gevallen niet realistisch. Ouders leren zich te beperken tot zijn en een bedreiging vormen voor de ontwikkeling van het kind of de leefbaarheid in het gezin . 1.3 Doelgroep van de methode De doelgroep van de methode bestaat uit de ouders van kinderen en jongeren van 4 tot 25 jaar die gewelddadig of zelfdestructief gedrag vertonen . (Lebowitz et al., 2012).
PAGE – 11 ============
Geweldloos verzet in gezinnen * * * 11 Met zelfdestructief gedrag worden gedragingen b edoeld die een hoog risico opleveren voor de veiligheid en de ontwikkeling van het kind. Dit is b ijvoorbeeld gewelddadig gedrag dat zich op ouders en op broers en zussen binnen het gezin richt . Het kan zowel uit fysiek geweld als uit psychisch geweld besta an , bijvoorbeeld door intimidatie en machtuitoefening. Onder zelfdestructief gedrag wordt ook verstaan: langdurig schoolverzuim, , alcohol – en drugsmisbruik, computerverslaving, delinquentie en seksuele promiscuïteit e.d. De methode wordt in Israël toegep ast op alle inw oners, of ze nu jood of A rabier zijn, orthodox of seculier. De methode wordt toegepast in het Midden Oosten, in een groot deel van Europa en inmiddels ook in Brazilië . 1.4 Indicaties en contra – indicaties Indicatie s Indicaties zijn d e er nst van de gedragsproblemen en de mate van m achteloosheid van de ouders (Rodenburg et al . , 2010). Dit wordt bij de intake nagegaan. Contra – indicatie s Er bestaan geen contra – indicaties ten aanzien van specifieke stoornissen of diagnoses. Er zijn ook goed e resultaten geboekt bij ouders van kinderen met een verstandelijke beperking, autisme – spectrumstoornis e . d. Als contra – indicaties gelden vooral contextfactoren, bijv. wanneer er sprake is van levensbedreigende situaties, als het op geen enkele manier lukt de escalaties te stoppen of wanneer ouders door andere problemen zo belast zijn (schulden, verslaving ed.) dat zij geen toekomen. 1.5 Aanpak Escalatie tot een minim um terugbrengen Bij agressief gedrag in gezinnen is er vaak sprake van escalatie: als gevolg van escalatie wordt het gedrag van zowel de agressieve jongeren als hun ouders extremer en neemt hun speelruimte om te handelen steeds verder af. Iemand die gevang en zit in een dergelijk proces , ervaart dat de relatie almaar slechter wordt en dat de opties steeds beperkter worden. Omer onderscheidt symmetrische (eisende, strijdende) en complementaire (toegeeflijke) escalaties. . Geweldloos verzet heeft tot doel be ide vormen van escalatie tot een minimum terug te brengen.
47 KB – 40 Pages